Revista amerikane (1928) / Shqiptarët lyejnë jelekët e bardhë me të zezë që nga vdekja e Gjergj Kastriotit — Tregim nga Anna Milo Upjohn

Nga Aurenc Bebja*, Francë – … Gusht 2025

 

“American Junior Red Cross News” ka botuar, në shtator të 1928, në faqet n°3 – 4, tregimin asokohe të Anna Milo Upjohn (artiste, ilustruese dhe autore amerikane) rreth historisë së “Jelekut të Skënderbeut”, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

 

Jeleku i Skënderbeut

 

Nga Anna Milo Upjohn

Vizatimet nga autorja 

 

Pesëqind vjet më parë, një djalë i quajtur Gjergj Kastrioti u përkul mbi murin e kështjellës së të atit dhe shikoi në thellësitë e grykës poshtë. Ai mund të shihte një dhi të vogël të bardhë larg, pak mbi vijën e mjegullës që fshihte fundin e humnerës. Ajo po hante gjethet e freskëta të një kaçubeje që kishte lëshuar rrënjë në një shkëmb të çarë. Gjergji e shikoi i magjepsur. A do të përpiqej të ngjitej më lart ? Po, e bëri. Të paktën ngriti kokën. Por kur pa murin e pjerrët me gurë që ngrihej mbi të, ajo tundi bishtin dhe u hodh poshtë. Atje, shpejt u humb nga sytë. Gjergji qeshi dhe u bërtiti vëllezërve të tij që luanin në oborr se as një dhi nuk mund të ngjitej në murin e kështjellës.

 

Në kështjellë kishte një grup fëmijësh. Sa të sigurt ndiheshin atje lart nën qiell ! Babai i tyre ishte një Princ i fiseve malore shqiptare që e quajnë veten “Burrat e Shqiponjave”. Fortesa e tij ndodhej mbi Shkëmbin e Krujës, me malet që zbrisnin pjerrët prej tij. Vetëm nga njëra anë një shteg i thyer të çonte deri te porta. Përgjatë saj, një tufë kuajsh malorë nervozë dhe kalorësit e tyre u çonin furnizime, armë dhe mesazhe banorëve të kështjellës.

 

Shumica e burrave vishnin jelekë të shkurtër prej leshi të bardhë, me mëngë që shtriheshin deri në bërryla, të zbukuruar me xhufka të mëdha të bardha në shpatulla dhe jaka katrore me thekë që u arrinin deri në bel. Nëse binte shi i madh, siç ndodhte shpesh në Shkëmb, ata i tërhiqnin jakat e rënda lart mbi kokë, duke i kaluar thekët dhe duke i mbajtur fort midis dhëmbëve. Kjo ua linte duart e lira për të përdorur armët. Dhe armët ishin thelbësore në ato ditë. Princi Kastriot ishte shpesh në betejë, dhe me të edhe Burrat Shqiponja, duke u përpjekur të sprapsnin turqit që po pushtonin gjithnjë e më shumë vendin.

 

Në një cep të kështjellës, një kullë e madhe prej guri të bardhë shquhej në sfondin e shkëmbit gri. Kjo ishte kulla e vrojtimit. Nga ajo, mund të shihje Shqipërinë, malet e pjerrëta, fushën përvëluese dhe kënetat me avull, deri në det, i cili dukej i lagur nga rrezet e diellit përgjithmonë, pavarësisht se sa i errët ishte Shkëmbi.

 

Çdo rrugë dhe shteg ishte i dukshëm nga kulla, sepse malet ishin prej shkëmbinjve të zhveshur, përveç vendeve ku ishin mbjellë ullishte pak poshtë kështjellës. Për kilometra përreth asnjë armik nuk mund të afrohej pa u parë. Kështu që njerëzit në kështjellë ndiheshin të sigurt, megjithëse e dinin se kishte armiq në vend.

 

Gjergji, vëllezërit dhe motrat e tij luanin në oborrin e madh dhe hidhnin gurë mbi mur, duke i dëgjuar të tingëllonin në thellësi. Shpesh ata ngjiteshin në kullë dhe shikonin nga lart fshatarët që mblidheshin rreth “Krujës” së madhe, ose Burimit, me enët e tyre të ujit, duke ndaluar për të folur për ushtrinë e turqve që po pushtonin ultësirën.

 

Kështu gjërat vazhduan me vite. Por një ditë, kur Gjergji ishte nëntë vjeç, ndodhi diçka e tmerrshme. Më në fund, kështjella e fortë u mor dhe Princi me familjen e tij u zunë robër. Sulltani turk e la Kastriotin të vazhdonte të jetonte në kështjellën e tij në Krujë, por i mori katër djemtë e Princit me vete në shtëpi, me mirëkuptimin se për sa kohë që Kastrioti nuk do të rebelohej kundër Sulltanit, djemtë do të ishin të sigurt, por nëse do të kishte një kryengritje në Shqipëri, ata do të vriteshin.

 

Sulltani dhe robërit e tij të rinj udhëtuan nëpër Maqedoni, e cila tani është pjesë e Jugosllavisë, deri në Adrianopojë, atëherë kryeqyteti turk. Do ta gjeni në hartë në jug të Bullgarisë.

 

Gjergji ishte një djalë i sjellshëm dhe trim, i shpejtë në mësim. Ai fitoi zemrën e Sulltanit, i cili ishte i mirë me të dhe e rriti me fëmijët e tij. Pallati në Adrianopojë ishte shumë i ndryshëm nga kështjella në Krujë. Fillimisht, ai ndodhej në fushën e nxehtë në vend të malit të freskët. Dhe ishte i mbushur me një luks të butë që nuk ekzistonte në shtëpinë mbi Shkëmb. Ishte e bukur me mermere dhe mozaikë, me kopshte dhe shatërvanë. Kishte qilima dhe perde, mëndafsh dhe parfume që Gjergji nuk i kishte njohur kurrë. Ai nuk i harroi kurrë prindërit e tij në Shkëmbin e dashur, por që kur ishte vetëm nëntë vjeç, shpejt e humbi mallin për shtëpinë dhe filloi të bënte miq rreth tij. Sulltani i dha një emër të ri, Skënderbej – “Skënder”, që do të thotë Aleksandër, sepse nëna e Aleksandrit të Madh kishte qenë shqiptare, dhe “beg” ose princ, sepse ai ishte me rang të lartë.

 

Kështu që Skënderbeu e filloi jetën e tij të re me gëzim. Ai mësoi të kalëronte, të gjuante dhe të luftonte. Kur ishte tetëmbëdhjetë vjeç, Sulltani e vuri në krye të një ushtrie dhe e dërgoi në Azinë e Vogël, të cilën do ta shihni se nuk është larg.

 

Ndoshta Skënderbeu do të kishte mbetur gjithmonë miku i Sulltanit nëse vëllezërit e tij do të ishin trajtuar me mirësi. Por kur babai i tij, Gjon Kastrioti, vdiq, Sulltani i helmoi të tre dhe aneksoi Shqipërinë në perandorinë e tij. Pas kësaj, Skënderbeu ecte me zemër të zemëruar nën armaturë. Dhe kur Sulltani kishte një luftë të re në duar dhe dërgoi kapitenin e ri për të luftuar hungarezët, ai kërkoi një shans për t’u arratisur.

 

Skënderbeu marshoi në veri deri në Nish, tani një qytet i Jugosllavisë ; por me hungarezët nuk pati asnjë grindje. Zemra e tij nuk ishte në këtë çështje. E tëra çfarë ai donte ishte të ishte i lirë, i lirë të kthehej te populli i tij, të cilin tani e dinte se ishte i palumtur dhe i shtypur. Ai donte të shpëtonte nga jeta e butë e Adrianopojës dhe të kthehej në Shqipëri midis shkëmbinjve dhe Burrave të Shqiponjave me jelekët e tyre të bardhë, duke i ndihmuar ata të rifitonin lirinë e tyre. Në ushtrinë e tij kishte shumë shqiptarë që, ashtu si ai, ishin marrë në Turqi si robër dhe ishin detyruar të luftonin për Sulltanin. Këta burra iu bashkuan Skënderbeut dhe së bashku ikën përmes Serbisë dhe përmes kalimeve të rrezikshme malore në Shqipëri.

 

Populli zbriti nga malet dhe u dynd drejt Skënderbeut. Turqit u dëbuan nga vendi dhe për njëzet e pesë vjet, aq sa jetoi Skënderbeu, Shqipëria ishte e lirë.

 

Kështu që Gjergj Kastrioti u kthye në Krujë për të qenë ndihmësi dhe heroi i popullit të tij. Kur ai vdiq, hidhërimi i fiseve të Shqipërisë së Veriut ishte aq i madh saqë i lyen jelekët e tyre të bardhë me të zezë, dhe kështu i veshin ato edhe sot e kësaj dite. 

 

Do ta shihni jelekun e Skënderbeut kudo në Shqipërinë Veriore : te barinjtë e kodrave ; te burrat e shumë fiseve që vijnë në treg mbi kuajt e tyre të fuqishëm, me jakat e thella të varura mbi kokat e tyre për t’i mbrojtur nga shiu ose dielli ; dhe te metalpunuesit dhe fermerët e Krujës që rrinë pranë burimit të madh që ende rrjedh nga shkëmbi poshtë kështjellës së rrënuar.

 

* Çdo gazetë online apo print, çdo portal që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Aurenc Bebja, Francë) dhe burimin e informacionit në fund (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania), si dhe të vendosë linkun e burimit : https://www.darsiani.com/la-gazette/revista-amerikane-1928-shqiptaret-lyejne-jeleket-e-bardhe-me-te-zeze-qe-nga-vdekja-e-gjergj-kastriotit-tregim-nga-anna-milo-upjohn/. Në rast të kundërt mos e publiko.